حکم شرعی قضاوت

هو الحق و له الحمد

یکی از منصب هایی که در هر حکومتی نقش مهم دارد، قضاوت است. از این رو در حکومت اسلامی نیز نباید جای خالی این منصب احساس شود، بنابر این اسلام نیز برای برطرف کردن این نیاز جامعه، قضاوت را همیشه بر شخص یا اشخاصی واجب دانسته است. تا این جا فهمیده شد که قضاوت واجب است پس بحث ما در این زمینه است که در کجا این وظیفه واجب کفایی و در کجا واجب عینی خواهد بود. فلذا بحث را در دوره "عصر حضور معصوم (علیه السلام) و دوره " غیبت معصوم (علیه السلام) بررسی خواهیم کرد

در زمان حضور معصوم (علیه السلام) :

قضاوت در این زمان در دو صورت واجب عینی خواهد شد :

1- زمانی که امام (علیه السلام) یا نائب خاصش شخصی را بعینه معرفی کنند که در این صورت قضاوت بر آن شخص واجی عینی خواهد شد.

2-  امام (علیه السلام) یا نائب خاصش شخصی را در منطقه ای بعینه معرفی نکنند به شرطی که در آن منطقه فقط یک نفر صلاحیت و شرایط قضاوت را دارا باشد که در این صورت بر آن یک نفر قضاوت واجب عینی خواهد بود.

قضاوت در این زمان در یک صورت واجب کفایی خواهد شد :

1- امام (علیه السلام) یا نائب خاصش شخصی را در منطقه ای بعینه معرفی نکنند به شرطی که در آن منطقه بیش از یک نفر صلاحیت و شرایط قضاوت را دارا باشند که در این صورت بر تمام آنان واجب کفایی خواهد بود که خود را برای انتصاب در مقام قضاوت به امام معرفی کنند.

در زمان غیبت معصوم (علیه السلام) :

قضاوت در این زمان در یک صورت واجب کفایی و در یک صورت واجی عینی خواهد شد :

واجب عینی = و آن در صورتی است که اهلیت قضاوت فقط در یک نفر باشد.

واجب کفایی : و آن در صورتی است که اهلیت قضاوت در چند نفر باشد. (و نیاز به قضاوت همه آنان در یک زمان واحد نباشد).

معانی «قضاء»

هو الحق و له الحمد

برای کلمه «قضاء» پنج معنی ذکر کرده اند :

1- خلق کردن : مانند آیه شریفه «فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ / سوره فصلت آیه 12» یعنی ما آنان را (به صورت) هفت آسمان خلق کرد.

2- پایان دادن : مانند آیه شریفه «فَإِذَا قَضَیْتُمْ مَنَاسِکَکُمْ / سوره بقره آیه 200» یعنی و زمانی که مناسک حج خودتان را به پایان رساندید.

3- اعلام کردن (خبر دادن) : مانند آیه شریفه «وَقَضَیْنَا إِلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ فِی الْکِتَابِ / سوره اسراء آیه 4» یعنی و در کتاب آسمانى[شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم .

4- امر کردن : مانند آیه شریفه «وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ / سوره اسراء آیه 23» یعنی و پروردگارت امر کرد که کسی را نپرستند مگر او را.

5- حکم کردن (داوری کردن) : مانند آیه شریفه «وَاللَّهُ یَقْضِی بِالْحَقِّ / سوره غافر آیه 20» یعنی و خداست که به حق داورى مى ‏کند.

چنانچه مشاهده می کنید در افصح کلام عرب وازه "قضاء" دارای معنای متعددی می باشد لکن معنی که مورد نظر ما در این بخش از لمعه یعنی بخش کتاب القضاء می باشد، معنی پنح آن است یعنی حکم کردن و داوری کردن. که این معنی از قضاء بر صالحین آن در عصر غیبت واجب کفایی بوده است و این منصب در عصر معصوم (علیه السلام) یا وظیفه خود ایشان  و یا وظیفه نائی خاصش می باشد.