شرائط قاضی منصوب

هو الحق و له الحمد

چنانچه در مطالب گذشته به صورت مفصل درباره تعریف قاضی منصوب بحث شد و گفته شد قاضی منصوب، شخصی است که توسط امام (علیه السلام) یا نائب خاصش برای امر قضاوت معین شده است.

در این مطلب به شرایط قاضی منصوب می پردازیم.

شرایط قاضی منصوب :

در کتاب لمعه برای قاضی منصوب 9 شرط گفته شده است.

شرط اول : بلوغ

شرط دوم : عقل

شرط سوم : حلال زاده بودن

که شهید اول (رضوان الله علیه) از سه شرط ابتدایی به "شرط کمال" یاد می کند.

شرط چهارم : عدالت

شرط پنجم : ایمان (شیعه دوازده اماممی)

در این جا هم مصنف این دو شرط را تحت عنوان "عدالت" بیان می کند.

شرط ششم : اهلیت فتوا دادن (مجتهد باشد)

مجتهد به کسی می گویند که سه مورد زیر در او باشد :

1- مقدمات (علوم) شش گانه را بداند (علم کلام - علم صرف - علم نحو - علم لغت - علم منطق - علم اصول)

2- اصول چهارگانه را نیز بداند (قرآن - سنت - اجماع - عقل)

3- قوه ای داشته باشد که بتواند مسائل فرعی را بر اصل رد نماید.

شرط هفتم : مرد بودن

شرط هشتم : قدرت نوشتن (چون سخت است ضبط مطالب بدون سواد مگر در پیامیر (صل الله علیه و آله)

شرط نهم : بینایی (چون باید بین دو طرف دعوا تمییز قائل شود مگر در پیامبر (علیه السلام)

نکته : برخی از فقهاء شرط هشتم و نهم را داخل در شروط قاضی منصوب ندانسته اند به دلیل این که قدرت نوشتن در حضرت محمد (صل الله علیه و آله و سلم) نبوده و همچنین بینایی هم در حضرت شعیب (علیه السلام)‌ نبوده است. و حفظ کردن باعث بی نیازی از نوشتن و همچنین گرفتن شهود نیز باعث بی نیازی از بینایی می باشد.

شرایط قاضی تحکیم

هو الحق و له الحمد

در مطالب گذشته با تعریف قاضی تحکیم آشنا شدیم. در این مطلب به شرائط قاضی تحکیم در کتاب لمعه می پردازیم. مرحوم شهید اول در کتاب لمعه آورده که شرایط قاضی منصوب (نصب از جانب امام معصوم (علیه السلام) - بلوغ - عقل - حلال زادگی - عدالت - ایمان - اهلیت فتوا داشتن یعنی مجتهد بودن - مرد بودن - بینایی - قدرت نوشتن) لازم نیست در قاضی تحکیم باشد، که این مطلب محل اختلاف فقهاء می باشد تا حدی که خود شهید اول در کتاب دروس فرموده که شرایط قاضی تحکیم دقبقا همان شرایط قاضی تحکیم می باشد و این قول اخیر، نظر محقق در شرائع و علامه در قواعد می باشد.

توجیه کلام شهید اول :

شهید ثانی (رحمه الله) در روضه البهیه دو توجیه برای این حرف شهید اول (رحمه الله) آورده است.

توجیه اول : احتمال می رود شهید اول شرائط قاضی تحکیم را از مجموع شرایط قاضی منصوب استثنا کرده است بدین معنا که قاضی تحکیم لازم نیست همه شرایط قاضی منصوب را با هم داشته باشد بلکه اگر نصب از جانب امام (علیه السلام) را نداشته باشد، باز هم می توان به عنوان قاضی تحکیم انتخاب شود.

توجیه دوم : احتمال می رود مرحوم مصنف دو قید «قدرت نوشتن و بینایی» را از قاضی تحکیم مستثی کرده است  چنانچه این دو قید در قاضی منصوب نیز محل خلاف بود چون بعضی از فقاء قائل بودن که این دو قید از شروط قاضی منصوب است و برخی این دو قید را لازم نمی دانستند. (یکی از دلائلی که ثابت می کند این دو قید برای قاضی منصوب می باشد و نه قاضی تحکیم این است که قاضی تحکیم فقط بین دعوای خصمین رسیدگی می کردند نه مانند قاضی منصوب که وقایع اختلافی زیادی را باید رسیدگی کند.)