شرائط قاضی منصوب

هو الحق و له الحمد

چنانچه در مطالب گذشته به صورت مفصل درباره تعریف قاضی منصوب بحث شد و گفته شد قاضی منصوب، شخصی است که توسط امام (علیه السلام) یا نائب خاصش برای امر قضاوت معین شده است.

در این مطلب به شرایط قاضی منصوب می پردازیم.

شرایط قاضی منصوب :

در کتاب لمعه برای قاضی منصوب 9 شرط گفته شده است.

شرط اول : بلوغ

شرط دوم : عقل

شرط سوم : حلال زاده بودن

که شهید اول (رضوان الله علیه) از سه شرط ابتدایی به "شرط کمال" یاد می کند.

شرط چهارم : عدالت

شرط پنجم : ایمان (شیعه دوازده اماممی)

در این جا هم مصنف این دو شرط را تحت عنوان "عدالت" بیان می کند.

شرط ششم : اهلیت فتوا دادن (مجتهد باشد)

مجتهد به کسی می گویند که سه مورد زیر در او باشد :

1- مقدمات (علوم) شش گانه را بداند (علم کلام - علم صرف - علم نحو - علم لغت - علم منطق - علم اصول)

2- اصول چهارگانه را نیز بداند (قرآن - سنت - اجماع - عقل)

3- قوه ای داشته باشد که بتواند مسائل فرعی را بر اصل رد نماید.

شرط هفتم : مرد بودن

شرط هشتم : قدرت نوشتن (چون سخت است ضبط مطالب بدون سواد مگر در پیامیر (صل الله علیه و آله)

شرط نهم : بینایی (چون باید بین دو طرف دعوا تمییز قائل شود مگر در پیامبر (علیه السلام)

نکته : برخی از فقهاء شرط هشتم و نهم را داخل در شروط قاضی منصوب ندانسته اند به دلیل این که قدرت نوشتن در حضرت محمد (صل الله علیه و آله و سلم) نبوده و همچنین بینایی هم در حضرت شعیب (علیه السلام)‌ نبوده است. و حفظ کردن باعث بی نیازی از نوشتن و همچنین گرفتن شهود نیز باعث بی نیازی از بینایی می باشد.

انواع قاضی منصوب

هو الحق و له الحمد

اولین سوالی که به ذهن می رسد در این مطلب این است که "قاضی تحکیم چیست؟" برای پاسخ به این سوال باید گفته شود "به قاضی که از جانب شخص امام معصوم (علیه السلام) و یا از جانب نائب خاص آن حضرت برای امر قضاوت منصوب گردد، قاضی منصوب می گویند.

دومین سوالی که به ذهن خطور می کند این است که "قاضی منصوب فقط در زمان حضور معصوم (علیه السلام) و نائبان خاصش تحقق می یابد؟" در پاسخ به این سوال باید گفته شود "قاضی منصوب همیشه وجود دارد چه در عصر معصوم (علیه السلام) و چه در عصر غیبت آن حضرت"

سومین سوالی که به وجود می آید این است که "چگونه زمانی که خود حضرت (علیه السلام)‌ عائب هستند و نائب خاصی در بین مردم به صورت مرجع و مشخص ندارند، قاضی منصوب محقق می شود؟" در پاسخ به این سوال نیز گفته می شود "گاهی امام (علیه السلام) یا نائبانش شخصی را به صورت مشخص برای امر قضاوت مشخص می کنند و گاهی هم با بیان صفات و ویژگی های قاضی، قاضی را معین می کنند."

بنابر این قاضی منصوب بر دو نوع است :

1- معین : قاضی که به صورت معین از طرف امام (علیه السلام) و یا نائبانش مشخص شود. چنانچه گفته شده امیرالمومنین (علیه السلام) شخصی را به نام "ابی الاسود دئلی" را به صورت معین برای این امر مشخص نموده است. (چنانچه در مباحث گذشته بیان شد قضاوت بر این شخص واجی عینی می باشد.

2- غیر معین : قاضی که به صورت مشخص از طرف امام (علیه السلام) یا نائبانش مشخص نشود و حضرت فقط ویژگی های آن قاضی را بیان کردند و سپس (چنانچه در روایات آمده است) فرمودند : من آن شخص را برای شما قاضی قرار دادم. از این روایات استفاده می شوذ که این نوع قاضی هم از اقسام قاضی منصوب محسوب می شود. (چنانچه در مباحث گذشته مطرح شد امر قضاوت برای قاضی منصوب غیر معین گاهی واجب عینی و گاهی واجب کفایی خواهد بود.